CHÂU THỤ
CHÂU THỤ
Gaultheria
fragrantissima
Wall. 1820.
Họ: Đỗ quyên Ericaceae
Bộ:
Đỗ quyên
Ericales
Đặc điểm nhận dạng:
Cây bụi nhỏ, cao
0,5 - 1,5m; phân cành nhiều, vỏ màu đỏ tía, nhẵn. Lá mọc so le, cuống rất ngắn;
phiến lá hình bầu dục thuôn, đầu vuốt nhọn, dày, mặt trên lá láng bóng, mép lá
khía răng cưa, 4 - 6 x 1,5 - 2,5cm; 4 - 5 đôi gân phụ. Cụm
hoa dạng chùm, mọc ở kẽ lá gồm 5
- 10 hoa. Hoa hình lục lạc, màu vàng xanh, dài 4 - 5mm; Đài nhỏ. Nhị 10; bao phấn 2, có
2 sừng. Bầu nhỏ, có lông trắng. Quả mọng, hình cầu nhỏ, đường kính 4mm; khi
chín màu tím đen, ăn được. Hạt nhiều, rất
nhỏ. Toàn cây có tinh dầu thơm Salicelat metyl..
Sinh học, sinh thái:
Mùa hoa tháng 8 - 10,
quả tháng 10 - 12 (hoặc đến tháng 1 năm sau). Nhân giống tự nhiên chủ yếu từ hạt,
tái sinh khoẻ sau khi bị chặt. Cây ưa sáng, ưa khí hậu mát ở vùng núi cao,
thường mọc rải rác hay tập trung thành đám trên các đồi cây bụi thấp, xen lẫn
với tế guột; đất bị rửa trôi nhiều, hơi chua, ở độ cao từ 1.500
- 1.700 m.
Phân bố:
Trong nước: Lai Châu (Sìn
Hồ: thị trấn Sìn Hồ, Hồng Thu), Lào Cai (Sapa: Ô Quí Hồ, Tả Giàng Phình), Hà
Giang (Đồng Văn: Phó Bảng, Phố Là, Sủng Là, Mèo Vạc: Mèo Vạc), Vĩnh Phúc, Quảng
Nam (Trà My: Trà Linh), Kontum.
Thế giới: Nêpan, Trung
Quốc.
Giá trị:
Cành và lá chứa nhiều
tinh dầu có Salicelat metyl, có tác dụng làm nóng, sát khuẩn nên thường được
dùng làm thuốc xoa bóp (cất tinh dầu làm dưới dạng dầu xoa) chống đau nhức xương
khớp, giảm đau...
Tình trạng:
Mới chỉ thấy phân bố ở
một vài điểm thuộc vùng núi cao, giáp biên giới phía bắc và ở núi Ngọc Linh (Trà
Linh). Tổng diện tích nơi sống ước tính không quá 200 km2. Đã từng
được chính thức khai thác để làm thuốc (ở Sìn Hồ) và thường xuyên thu hái sử
dụng theo kinh nghiệm dân gian. Bị tàn phá để mở mang vùng canh tác; phân bố bị
thu hẹp (Sìn Hồ - Lai Châu).
Phân hạng: VU
B1+2b,c
Biện pháp bảo vệ:
Bảo vệ nguyên vẹn vùng
đồi mới được trồng Sa mộc, ở dưới có nhiều cây châu thụ mọc tương đối tập trung
tại Phó Bảng (Hà Giang). Chú ý không chặt phá khi tu bổ rừng. Bước đầu đã thu
thập về trồng với mục đích bảo tồn ngoại vi (Ex situ) tại trại thuốc Sapa (Viện
Dược liệu) và vườn của Trung tâm Khoa học
- Kỹ thuật giống cây trồng Phó Bảng (Hà
Giang). Cây sinh trưởng, phát triển tốt.
Tài liệu dẫn:
Sách đỏ Việt Nam năm 2007 – Phần
thực vật – Trang 185.
