NẦN GỪNG

Dioscorea dissmulans Prain & Burk. 1933.

Họ: Củ nâu Dioscoreaceae

Bộ: Củ nâu Dioscoreales

Đặc điểm nhận dạng:

Dây leo bằng thân quấn về bên trái; dài 1,5 - 3m; đường kính thân leo 0,25 - 0,35 cm. Thân rễ nạc, nằm ngang, phân nhánh, màu vàng nhạt. Rễ chùm nhiều, cứng. Lá có cuống, mọc so le, cuống dài 2,5 - 4 cm, gốc cuống lá có 2 u nhỏ giống như gai. Phiến lá gồm 3 lá chét, hình thuôn hay elíp nhọn đầu, 6 - 9 x 2 - 3 cm, lá chét giữa lớn hơn 2 lá bên, gốc 2 lá chét bên gần tròn và hơi lệch; 5 gân chính, gân phụ hơi rõ ở mặt dưới. Hoa đơn tính khác gốc, cụm hoa dạng bông, mọc ở kẽ lá. Hoa đực không cuống, dạng chuông, trên miệng xẻ 6 răng; 6 nhị, dẹt. Hoa cái có cuống ngắn, 2mm; lá bắc nhỏ; bao hoa 6 cánh; bầu 3 ngăn. Quả nang gồm 3 cánh, dài 25 - 28mm; rộng 18m. Hạt hình ô van, hơi dẹt, 5 x 8mm, có cánh mỏng.

Sinh học và sinh thái:

Mùa hoa tháng 6 - 7, quả tháng 7 - 9. Nhân giống tự nhiên chủ yếu từ hạt. Phần thân leo lụi hàng năm vào mùa đông và mọc lại vào đầu năm sau. Cây ưa sáng hoặc hơi chịu bóng. Thường leo lên cây bụi nhỏ hay cỏ ở ven rừng, nhất là hành lang ven suối ở cửa rừng, hay bờ các nương rẫy, ở độ cao 400 - 600 m.

Phân bố:

Trong nước: Quảng Nam (Trà My: Trà Giác, Duy Xuyên), Quảng Ngãi, Bình Định (An L•o: An Toàn), Khánh Hoà (Khánh Sơn: Trung Hạp; Khánh Vĩnh).

Thế giới: Trung Quốc.

Giá trị:

Thân rễ có diosgenin, làm nguyên liệu bán tổng hợp thuốc chống viêm, hoóc môn sinh dục, thuốc tránh thụ thai... (chú ý độc không ăn được).

Tình trạng:

Môi trường sống bị xâm hại do nạn phá rừng (Duy Xuyên - Quảng Nam) hay mở rộng khu dân cư (thị trấn Trung Hạp, huyện Khánh Sơn - Khánh Hoà). Diện tích nơi phân bố ước tính không quá 2000km2.

Phân hạng: VU B1+2b,c

Biện pháp bảo vệ:

Cần có kế hoạch điều tra lại để khoanh vùng bảo vệ. Thu thập về nghiên cứu trồng - bảo tồn ngoại vi (Ex situ).

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam năm 2007 - phần thực vật – trang 399.