PHÁ LỬA

Tacca subflabellata P.P. Ling & C.T.Ting, 1982.

Tacca vietnamensis Thin & Hoat, 1986.

Họ: Râu hùm Taccaceae

Bộ: Râu hùm Taccales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây thảo, sống nhiều năm, cao 60 - 80 cm. Thân rễ hình trụ, hơi cong, dài 8 - 15 cm, đường kính 2,5 - 3,5 cm. Lá đơn, có cuống, gồm 3 - 7 cái mọc ở đầu thân rễ; gốc cuống lá dạng bẹ, dài 10 - 25 cm; phiến lá thuôn, nhọn về 2 đầu, gốc hơi lệch, mỏng, 25 - 65 x 8 - 15 cm. Cụm hoa tán, 1 - 2 cái, cuống cụm hoa dài hơn cuống lá, mỗi cụm gồm 4 - 6 hoa được bao bởi 4 lá bắc lớn tạo thành bao hoa; 2 lá bắc ngoài hình mác hay trứng nhọn đầu; 2 lá bắc trong lớn, hình thận hay hình quạt lệch, cỡ 5 - 8 x 3 - 5 cm, màu nâu tím nhạt, mỏng. Các lá bắc con dạng sợi, dài 15 - 35 cm. Hoa có 3 đài nhỏ, 3 cánh hoa. Nhị 6; đầu nhuỵ có 3 núm nhuỵ; bầu dưới, 3 ô. Quả thịt, hình thoi cụt, có 6 gờ chạy dọc. Hạt nhiều, hình thận, màu nâu.  398).

Sinh học và sinh thái:

Mùa hoa tháng 7 - 8, quả tháng 8 - 10. Nhân giống tự nhiên bằng hạt. Thân rễ nếu bị cắt, phần còn lại vẫn có khả năng tái sinh. Cây đặc biệt ưa ẩm và ưa bóng, thường mọc rải rác dọc theo hành lang ven khe suối, dưới tán rừng kín thường xanh ẩm, ở độ cao từ 300 - 700 m.

Phân bố:

Trong nước: Hà Giang, Bắc Kạn, Thái Nguyên (Đồng Hỷ), Bắc Giang (Sơn Động), Vĩnh Phúc, Hoà Bình (Đà Bắc), Nghệ An, Hà Tĩnh (Hương Sơn), Thừa Thiên - Huế, Đà Nẵng, Quảng Nam.

Thế giới: Trung Quốc (Vân Nam).

Giá trị:

Loài tương đối hiếm về giá trị nguồn gen. Thân rễ được sử dụng làm thuốc tương tự như một số loài khác cùng chi Tacca Forst. et Forst.f. điều hoà kinh nguyệt; chữa rắn cắn, thấp khớp. Thân rễ chứa diosgenin, là nguyên liệu bán tổng hợp các loại thuốc Corticoid.

Tình trạng:

Đã từng bị khai thác thu mua cùng với loài râu hùm (T. chantrieri Andr.). Nạn phá rừng trực tiếp làm thu hẹp nơi sống (Bắc Giang, Thái Nguyên); hoặc đã bị mất hẳn do xây dựng hồ chứa nước ở Đà Bắc (Thuỷ điện Hoà Bình).

Phân hạng: VU A1a,c,d

Biện pháp bảo vệ:

Bảo vệ những cá thể hiện có trong vùng rừng Nước Sốt và Rào Mắc, thuộc Lâm trường Hương Sơn - Hà Tĩnh. Tạm thời không khai thác loài này. Trồng được bằng hạt và đầu thân rễ dưới tán rừng ẩm.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam năm 2007 - phần thực vật – trang 488.