SƠN RỪNG
Rhus
succedanea
L.
Kuntze, 1891
Toxicodendron succedanea
(L.) Moladenke
Họ: Đào lộn
hột Anacardiaceae
Bộ: Cam
Rutales
Đặc điểm nhận dạng:
Cây gỗ trung bình có thể cao đến 20m, thân tròn thẳng,
phân cành cao. Trong gây trồng,
chỉ cao 3 - 8m, thân cong queo, phân cành nhiều. Vỏ màu nâu xám đen, có nhựa mủ
màu trắng ngà để lâu đen dần;
lá kép lông chim 1 lần lẻ, mọc
cách, thường tập trong ở đầu cành, dài 5 - 10cm, rộng 1,5 - 3,5cm. Cuống chung
mềm, dài 10 - 20cm, mang 7 - 13 lá chét. Lá chét mọc đối hình bầu dục hoặc hình
trứng nhọn dần về phía đầu, gốc lá tù và lệch,
mép lá nguyên, mặt trên nhẵn bóng,
màu lục sẫm mặt dưới màu lục nhạt hoặc lục xám.
Hoa nhỏ tập hợp thành truỳ ở nách lá phía đầu cành. Cụm hoa
đực phân nhánh nhiều. Hoa có cuống nhỏ và ngằn, cánh đài
hợp 3 gốc, trên xẻ thành răng hình trứng hoặc trái xoan. Tràng có 5 cánh hình
trái xoan, dài không quá 2mm, đầu tù hoặc gần tròn, nhị 5 chiếc, chỉ nhị mảnh,
bao phấn hình trừng, đài bằng cánh hoa, quả hạch, hơi méo, đường kính 6 - 8mm,
vỏ quả mỏng, nhẵn, khi khô màu đen. Hạt cứng.
Sinh học, sinh thái:
Cây thuộc loài cây ưa sáng, lớn nhanh, thích hợp với đất
Felarit đỏ vàng còn tốt, thoát nước. Tái sinh tự nhiên bằng hạt rể ràng, khả
năng đâm chồi mạnh. Mùa hoa thàng 4, mùa quả tháng 11.
Phân bố:
Thế giới, Trung Quốc, Ấn Độ, Malayxia, Nhật Bản.
Ở Việt Nam, cây thường được gây trồng, nhưng trong thiên nhiên cây mọc
rải rác trong các vùng mưa mùa nhiệt đới thứ sinh hoặc trong các trảng
cây bụi ở hầu hết các tỉnh Bắc bộ
và Trung bộ nước ta.
Công dụng:
Gỗ màu vàng xám, cứng, mịn, dùng làm các đồ dùng nhỏ, công
cụ, xây dựng và đóng đồ. Vỏ quả có thể lấy ra một chất trong nguyên liệu dược,
hương liệu... Dầu của hạt dùng trong công nghiệp xà phòng, hoặc pha sơn để cho
sơn chóng khô. Lá và vỏ có nhiều tanin. Rễ, lá, vỏ, quả chữa
hen khan (háo suyễn), cảm, viêm gan mạn tính, đau dạ dày, đòn ngã tổn thương;
dùng ngoài bó gãy xương, vết thương chảy máu. Một số người khi
ngang qua cây, ngửi thấy hơi sơn, đun củi có lẫn cây sơn... đã bị lở sơn. Người
ta vẫn chưa biết loại da nào hay bị lở sơn, loại da nào không bị lở sơn. Trên
thực tế thì có người bị lở sơn, còn một số người khác lại không bị. Người dân
sống ở vùng trồng cây sơn hoặc sử dụng sơn ta làm sơn mài ít bị lở sơn. Trái lại
những người có cơ địa dị ứng có khi chỉ đi ngang qua cây hay ngửi thấy đã bị lở
sơn và lở nặng. Khi bị lở ở mặt sưng lớn, tạo các nốt mụn màu đỏ và cảm giác mặt
rất nặng nề, bỏng rát, khó chịu.
Chữa lở sơn cần tránh rửa nước lã, tránh gãi hoặc chà xát lên các
chỗ da bị tổn thương; có thể dùng lá khế tươi giã nát đắp lên vùng da bị lở;
chấm nước chè tươi, nước lá bàng, hoặc nước muối sinh lý (0,9% ) vào tổn thương;
dùng lá sen khô, sắc lấy nước đặc rửa chỗ lở sơn ngày 2 - 3 lần; nếu có dấu hiệu
nhiễm khuẩn thì chấm thuốc tím pha thật loãng 1/4.000 lên tổn thương và cần dùng
thêm kháng sinh toàn thân. Có thể uống các thuốc kháng histamin chống dị ứng,
giảm ngứa, giảm đau rát. Cách tốt nhất để không bị “sơn ăn tuỳ mặt… nên tránh
tiếp xúc với loài cây này nếu bạn có làn da nhạy cảm với dị ứng.
Tài liệu dẫn:
Cây gỗ kinh tế - Trần Hợp, Nguyễn Bội Quỳnh - trang 32.
