NGÓT NGOẺO
NGÓT NGHẺO
Gloriosa
superba
L. 1753
Gloriosa
simplex Don.
Methonica
superba Lamk.
Họ:
Tỏi độc Melanthiaceae
Bộ: Hành Liliales
Đặc điểm nhận dạng:
Cây sống lâu năm do có thân
rễ phình lên thành củ nạc mọc tập
trung thành bụi dày, thân vươn dài, cuốn hay bò trên các cây khác. Thân mềm,
nhẵn bóng. Lá mọc cách,
mọc đối hay
mọc vòng, phiến lá gần như sát
với cành và ở đỉnh kéo dài thành tua cuốn giúp cây vươn lên cao.
Hoa mọc đơn độc hay xếp sát nhau thành ngù giả ở
ngọn cành. Hoa lớn đẹp, rất hấp dẫn vì có dáng kỳ lạ. Bao hoa 6 mảnh lớn trải
rộng, hơi có cựa, khi nở có thể cong lại về phía cuống hoa để lộ toàn bộ phần
nhụy, nhị, hình giải, mép răn reo lượn sóng màu đỏ rất đẹp ở hai phần ba phía
đỉnh, còn phần dưới có màu vàng tươi. Màu sắc chuyển tiếp dần và rất hài hòa.
Nhị 6 chiếc, có chỉ nhị rất to, dài, bao phấn màu vàng tươi, đính lưng và lắc lư
rất duyên dáng. quả nang mở 3 mảnh, thuôn dài, nhiều hạt, khi chím màu đỏ tươi.
Sinh học sinh thái:
Hoa nở rải rác gần như quanh năm, thường tập
trung vào mùa hè và mùa thu.
Tuy nhiên cây có chứa chất độc colchicin,
superbine, glucosine. Độc nhiều nhất ở rễ củ. Chất độc đáng lưu ý có trong cây
là colchicin rất độc, chỉ cần 5mg cho 1kg thể trọng cũng đủ gây chết rất nhanh.
Ngộ độc do ăn phải cây ngọt nghẹo gây bệnh cảnh cấp tính sau 2 - 6 giờ, đau rát
miệng, khát nước sau đó nôn, buồn nôn dữ dội, đau bụng và tiêu chảy, tiêu máu
nặng dẫn tới trụy tim mạch, rối loạn tri giác, co giật, suy hô hấp, tiểu máu,
thiểu niệu. Diễn tiến xuất huyết, thiếu máu, yếu cơ vào những ngày thứ 2, thứ 3
tiếp theo. Nếu qua khỏi thường bị rụng tóc xảy ra sau 1 - 2 tuần
Phân bố:
Cây có nguồn gốc từ các nước châu Á và châu Phi
nhiệt đới. Cây mọc hoang dại ven biển, vùng đồi núi nước ta và được gây trồng
rộng rãi làm cây thuốc và làm cảnh.
Công dụng:
Cây thường được trồng bằng
thân rễ (gọi là củ
nạc) hay hạt. Cây trồng khá phức tạp và dễ ghép chiết. Cần bảo quản rễ mềm cho
tốt và làm giàn che lúc còn non.
Hiện nay các nhà vườn còn tạo ra chủng:
Gloripsa superba Linn. var. grandiflora Hort. Cho hoa lớn
màu tươi, đậm hơn.
Tài liệu dẫn:
Cây
cảnh, hoa Việt Nam - Trần Hợp - trang 60.