CHUỐI CON CHỒNG

Uvaria grandiflora Roxb. ex Hornem

Unona grandiflora DC.

Uvaria purpurea Blume

Uvaria platypetala Champ. ex Benth.;

Họ: Na Annonaceae

Bộ: Na Annonales

Đặc điểm nhận dạng:

Dây leo thân gỗ, dài 8 - 10m. Cành non có lông tơ màu vàng nâu, lá thuôn hình trứng ngược, cỡ (11)13 - 19(24) x (3)5 - 7(10)cm, chóp lá có mũi ngắn, gốc tròn, hoặc hơi hình tim; mặt trên nhẵn, mặt dưới có lông rậm; gân bên khoảng 13 - 20 đôi, rõ ở mặt dưới; cuống lá dài 4 - 5mm. Hoa thường mọc đơn độc, cuống hoa dài 1 - 2cm, có 2 lá bắc dạng lá lớn (cỡ 2,5 - 3,5 x 2 - 3cm), Đài bao kín nụ hoa, lá dài mỏng, hình trái  xoan hay hình tròn, đường kính 2cm, mặt ngoài có lông ngắn.

Cánh hoa rời, màu đỏ tía, hình trái  xoan, cỡ 3 - 4 x 2cm, cả 2 mặt đều có lông. Nhị dài 6 - 7mm, đôi khi có lông ở mép bao phấn; mào trung đới hình lưỡi, rất nhỏ. Noãn 20 - 30, Đế hoa lồi hình bán cầu, đôi khi hơi lõm ở đỉnh. Phân quả hình trụ, dài 4 - 6cm, rộng 1 - 1,5cm, có lông tơ màu vàng nâu; cuống phân quả dài 1 - 2cm; vỏ quả dày (tới 1 - 2mm). Hạt màu vàng hơi nâu, nhẵn.

Sinh học, sinh thái:  

Cây ra hoa tháng 4 - 6, có quả tháng 8 - 9. Mọc rải rác trong rừng nguyên sinh, thứ sinh, ở độ cao dưới 300m.

Phân bố:

Thanh Hóa, Quảng Bình (Bố Trạch, Ba Rền), Quảng Trị, Thừa Thiên - Huế (Phú Lộc, Sông Hai Nhánh), Đà Nẵng (Tourane), Quảng Nam (Cù Lao Chàm), Khánh Hòa (Hòn Tre), Đồng Nai (Biên Hòa). Còn có ở Ấn Độ (Calcutta), Mianma, Trung Quốc (Quảng Tây, Hồng Kông, Hải Nam), Xri Lanka, Malaixia, Inđônêxia (Java).

Ghi chú:

Một số tác giả, chẳng hạn như Sinclair (1955:202) và Y. Tsiang & P. T. Li (1979:26) khi coi Uvaria grandiflora. là tên chính thức của Taxon này đã trích dẫn sai tài liệu gốc. Theo Sinclair, và Y. Tsiang & P. T. Li, tên gọi Uvaria grandiflora được công bố vào năm 1824 trong cuốn "Flora Indica" ở trang 665.

Trên thực tế cuốn Flora Indica (1824) chỉ có 558 trang và tên gọi trên hoàn toàn không được nhắc đến; nó chỉ được nhắc trong lần xuất bản thứ 2 cuốn Flora Indica, phát hành vào năm 1832 và lại ở đúng trang 665. Cũng có nhiều tác giả khác, trong đó có cả Backer & Bakhuizen f. (1965), vẫn coi Uvaria purpurea là tên chính thức của Taxon này.

Tài liệu dẫn: Thực vật chí Việt Nam - Nguyễn Tiến Bân - tập 1 - trang 59.