XÁO TAM PHÂN

Paramignya trimera (Oliv.)

Họ: Cam Rutaceae

Bộ: Cam Rutales

Mô tả:

Cây gỗ nhỏ, dạng dây leo, vỏ màu nâu vàng, thân dài trên 5m, đường kính khoảng từ 8-12cm. Thân và cành có nhiều gai nhọn; lá đơn, mép cong xuống dưới, có hình thuôn hẹp; phiến lá dày có mặt trên xanh đậm, mặt dưới nhạt; phần gỗ của thân hơi cứng, màu vàng; phần gỗ của rễ màu đậm hơn. Các bộ phận của cây đều có tinh dầu, nhiều nhất ở rễ, mùi thơm dịu, rất ít khi ra hoa.

Nơi sống, sinh thái:

Loài thường phân bố nhiều ở khu vực Nam trung bộ (Khánh Hòa, Phú Yên, Ninh Thuận…) ở các khu vực đảo và ven biển. Cây có khả năng tái sinh tự nhiên bằng chồi từ rễ, thường thu hái vào mùa khô.

Công dụng:

Cây có vị hơi đắng có pha vị ngọt, tính bình hơi mát, mùi  thơm dễ chịu, không độc, là vị thuốc quan trọng trong nhiều phương thuốc chữa ung thư. Theo các nghiên cứu mới đây đã được thử nghiệm lâm sang. Cây xáo tam phân có tác dụng ức chế tốt viêm gan cấp ở thí nghiệm trên chuột nhắt trắng; ức chế, tiêu diệt đối với 5 dòng tế bào ung thư: ung thư gan Hep-G2, ung thư đại tràng HTC116, ung thư vú MDA MB231, ung thư buồng trứng OVCAR-8 và ung thư cổ tử cung Hela (mạnh nhất với ung thư gan Hep-G2 và ung thư cổ tử cung).

Tình trạng:

Loài có khu phân bố chia cắt; nơi cư trú ở các điểm ở Hòn Hèo – Khánh Hòa bị xâm hại do rừng đã bị chặt phá nặng nề để làm thuốc. Cây bị khai thác nhiều mà không được kiểm soát.

Biện pháp bảo vệ:

Mặc dù có dược tính đã được công bố nhưng việc sử dụng cây, thân rễ khai thác trong tự nhiên cần được kiểm soát chặt chẽ về liều lượng. Không chặt đốn những cây trưởng thành còn sót lại ở các điểm phân bố trên. Nên lấy nguồn giống đưa về trồng ở các khu vườn cây thuốc để nhân giống bảo vệ loài cây này.