HOÀNG LIÊN CHÂN GÀ

Coptis quinquesecta W.T.Wang, 1957.

Họ: Mao lương Ranunculaceae

Bộ: Mao lương Ranunculales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây thảo, sống nhiều năm, cao 15 - 35 cm. Thân rễ thô, phân nhánh nằm ngang, màu vàng đậm, ở những đoạn già có thể bị rỗng ở giữa. Lá có cuống dài 10 - 33 cm, gồm 3 - 6 cái, mọc tập trung ở đầu thân rễ. Phiến lá mỏng, dai, hơi bóng ở mặt trên, gồm 5 thuỳ gần như chân vịt. Thuỳ giữa lớn hơn các thuỳ bên, xẻ thuỳ thứ cấp hình lông chim; mép khía răng không đều. Cụm hoa gồm 3 - 5 cái mọc tụ tập trên 1 cuống chung, cao bằng tán lá hoặc hơn. Hoa nhỏ, màu vàng chanh; lá bắc nhỏ dạng lá. Đài 5, hình mác rộng, đầu nhọn dần. Cánh hoa 5, hình thìa, nhỏ hơn lá đài, có tuyến. Nhị nhiều. Bầu nhỏ, nhiều lá noãn. Quả hình thuôn, dài khoảng 7 mm.

Sinh học và sinh thái:

Mùa hoa tháng 10 - 11, quả tháng 11 - 4 (5). Hạt phát tán xung quanh gốc cây mẹ, nhân giống tự nhiên chủ yếu từ hạt. Mọc nhiều chồi nhỏ từ đầu thân rễ vào mùa xuân. Cây đặc biệt ưa bóng và ưa ẩm; thường mọc thành đám nhỏ, bám trên đá hay trên thân và gốc các cây gỗ có nhiều rêu, ở đỉnh núi cao, quanh năm có sương mù, lạnh, ở độ cao 1800 - 2600 m.

Phân bố:

Trong nước: Lào Cai (Sapa: núi Hoàng Liên Sơn).

Thế giới: Ấn Độ, Trung Quốc (núi Kim Bình - Vân Nam).

Giá trị:

Nguồn gen đặc biệt quý hiếm đối với Việt Nam và thế giới. Thân rễ có hàm lượng berberin cao (6 - 7%). Thân rễ và các bộ phận khác của cây đều được dùng làm thuốc chữa bệnh đường tiêu hoá, như ỉa chảy, kiết lỵ, viêm ruột, viêm dạ dày, chữa đau mắt đỏ và mụn nhọt.

Tình trạng:

Hoàng Liên Sơn là điểm phân bố duy nhất của loài này ở Việt Nam. Phạm vi nơi mọc cũng rất hạn chế. Thường xuyên bị tìm kiếm khai thác như loài C. chinensis Franch ở trên. Cây sinh trưởng rất chậm, khó trồng. Hiện đã trở nên cực hiếm, nguy cơ bị tuyệt chủng rất cao.

Phân hạng: CR A1c,d, B1+2b,c.

Biện pháp bảo vệ:

Loài đã được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá "đang nguy cấp" (E) và Danh mục Thực vật rừng, Động vật rừng nguy cấp, quý hiếm (nhóm 1) của Nghị định số 32/2006/NĐ - CP ngày 30/3/2006 của Chính phủ để nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích th­­ư­ơng mại. Bảo vệ điểm phân bố ở dãy Hoàng Liên Sơn. Tiếp tục nghiên cứu để bảo tồn ngoại vi (Ex - situ) và khả năng nhân trồng.