HOÀNG ĐÀN
HOÀNG ĐÀN
Cupressus torulosa
D. Don, 1825.
Cupressus tonkinensis
Silba, 1994.
Họ: Hoàng đàn Cupressaceae
Bộ:
Hoàng đàn Cupressales
Đặc điểm nhận dạng:
Cây gỗ nhỡ, thường xanh, cao 15 - 20
m, đường kính thân 40 - 60 cm, vỏ màu nâu, nứt dọc. Cành non hình trụ hay bốn
góc, chia nhánh trên cùng một mặt phẳng, tán lá hình tháp. Lá hình vẩy, xếp
thành 4 dãy xít nhau trên cành, tù ở đỉnh, mặt lưng có tuyến nhựa dài tạo thành
rãnh hơi rõ. Nón đơn tính cùng gốc; nón đực hình trụ thuôn dài 5 - 6 mm mang 8 -
12 cặp nhị; nón cái gần hình cầu hoặc hình trứng, dài 1,5 - 2 cm, gồm 6 - 8 hoặc
hãn hữu tới 14 vảy hình khiên, rốn vẩy lồi hoặc phẳng có mũi nhọn ít nhiều uốn
cong. Mỗi vẩy mang 6 - 8 hạt; hạt gần hình cầu, dẹt, đôi khi hình tam giác,
thường rộng và có mũi nhọn ở đỉnh, có tuyến nhựa hơi rõ ở mặt trong và một cánh
mỏng bao quanh.
Sinh học và sinh thái:
Nón xuất hiên tháng 4, hạt chín vào
tháng 7 - 10. Cây sinh trưởng chậm, khả năng tái sinh từ hạt kém. Mọc rải rác
trong rừng cây lá rộng thường xanh trên núi đá vôi, ở độ cao 300 - 700 m.
Phân bố:
Trong nước: Tuyên Quang (Na Hang),
Cao Bằng (Thạch An), Lạng Sơn (Hữu Lũng: Khu BTTN Hữu Liên, Đồng Mỏ, Bắc Sơn).
Thế giới: Ấn Độ, Nêpan, Trung Quốc.
Giá trị:
Nguồn gen quí và hiếm gặp ở Việt
Nam. Gỗ tốt có thớ mịn, không bị mối mọt, có mùi thơm dịu, dùng trong xây dựng,
đóng đồ gỗ cao cấp, làm hàng mỹ nghệ và chế biến hương trầm.
Tình trạng:
Loài có nguy cơ tuyệt chủng ngoài
thiên nhiên do trước đây bị khai thác ồ ạt vì mục đích thương mại và sử dụng làm
hương. Hiện tại, theo các thông tin thu được ở khu Bảo tồn thiên nhiên Hữu Liên
thì loài này còn rất ít, thỉnh thoảng trên núi đá vôi chỉ còn cây nhỏ hoặc ít
cây to ở những nơi hiểm trở.
Phân hạng: CR
A1a,d.
Biện pháp bảo vệ:
Loài đã được ghi trong
Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá
"đang nguy cấp" (E) và Danh mục Thực vật rừng, Động
vật rừng nguy cấp, quý hiếm (nhóm 1) của Nghị định số 32/2006/NĐ - CP ngày
30/3/2006 của Chính phủ để nghiêm cấm khai thác, sử dụng vì mục đích thương
mại. Cần bảo vệ tại Khu bảo tồn thiên nhiên Hữu Liên. Nghiên cứu các cơ
sở khoa học để có thể nhân giống bằng gieo hạt, giâm cành phục vụ cho việc trồng
đại trà tại các vùng sinh thái núi đá vôi thích hợp.
Tài liệu dẫn: Sách
đỏ Việt Nam năm 2007 - phần thực vật – trang 493.