HOÀNG TINH HOA ĐỎ

Polygonatum kingianum Coll. ex Hemsl., 1890

Polygonatum agglutinatum Hua, 1892

Polygonatum cavaleriei H.Lév., 1906

Galium tuberosum Lour., 1790

Họ: Tóc tiên Convallariaceae

Bộ: Măng tây Asparagales

Đặc điểm nhận dạng:

Cây thảo, sống nhiều năm, cao 0,5 - 1,5 m. Thân rễ nạc, hình trụ hoặc hình thay đổi, phân nhánh, nằm ngang. Thân mang lá nhẵn; lúc non có đốm tím hồng, sau thành màu xanh; đường kính 0,3 - 0,6 cm. Lá mọc vòng, gồm 4 - 7 cái, không cuống, hình dải, 3 - 6 x 0,5 - 0,8cm; đầu cuộn tròn xuống dưới. Cụm hoa gồm 2 cái, mọc ở kẽ lá, rủ xuống; bao hoa hình ống, màu đỏ tía, dài 1,6 - 2 cm, miệng bao hoa xẻ thành 6 thuỳ tam giác nhọn. Nhị 6, đính ở trong ống bao hoa; Vòi nhuỵ thấp hơn nhị. Quả mọng, hình cầu, đường kính 0,5 - 0,6 cm; khi chín màu đỏ tím. Hạt nhỏ.

Sinh học, sinh thái:

Mùa hoa tháng 3 - 4, quả tháng 4 - 8(9). Nhân giống tự nhiên chủ yếu từ hạt. Cây con quan sát được ở xung quanh gốc cây mẹ vào tháng 5 - 6. Phần thân mang lá lụi hàng năm vào mùa đông, chồi thân từ đầu thân rễ mọc lên vào đầu mùa xuân năm sau. Thân rễ nếu bị gãy, phần còn lại vẫn có khả năng tiếp tục tái sinh. Cây đặc biệt ưa ẩm, ưa bóng và ưa vùng có khí hậu quanh năm ẩm mát. Thường mọc thành khóm. Trên đất ẩm nhiều mùn hay trên các hốc đá, dọc hành lang ven suối, dưới tán rừng kín thường xanh ẩm (nhất là loại hình rừng núi đá), ở độ cao 1300 - 1700 m.

Phân bố:

Trong nước: Lai Châu (Sìn Hồ, Phong Thổ), Điện Biên (Tủa Chùa), Lào Cai (Sapa, Bát Xát, Than Uyên), Sơn La (Mộc Châu, Sông Mã), Hà Giang (Yên Minh, Quản Bạ, Đồng Văn, Mèo Vạc), Yên Bái (Nghĩa Lộ), Cao Bằng (núi Pia Oắc).

Nước ngoài: Trung Quốc, Myanmar, Thái Lan.

Giá trị:

Thân rễ (củ) chế thành "thục" là vị thuốc quý dùng nhiều trong y học cổ truyền, làm thuốc bổ, mạnh gân xương; chữa đau nhức xương khớp, thiếu máu, làm đẹp da và đen tóc.

Tình trạng:

Thường xuyên bị khai thác trong vòng vài chục năm trở lại đây, đ• trở nên hiếm rõ rệt hoặc trong tự nhiên, chỉ còn lại hầu hết là cây nhỏ. Nạn phá rừng làm nương rẫy trực tiếp thu hẹp vùng phân bố Quản Bạ, Sìn Hồ, Phong Thổ, núi Hàm Rồng (Sapa).

Phân hạng: EN A1c,d

Biện pháp bảo vệ:

Loài đang được ghi trong Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá”sẽ nguy cấp” (Bậc V) và Danh mục Thực vật rừng, Động vật rừng nguy cấp, quý hiếm (nhóm 2) của Nghị định số 32/2006/NĐ - CP ngày 30/3/2006 của Chính phủ để hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương mại. Tăng cường bảo vệ ở các Khu bảo tồn thiên nhiên Bát Đại Sơn và Du Già (Hà Giang), Vườn quốc gia Hoàng Liên (Lào Cai) và nghiên cứu trồng thêm dưới tán rừng.

Tài liệu dẫn: Sách đỏ Việt Nam 2007 - phần thực vật - trang 388.