NGHIẾN
NGHIẾN
Excentrodendron tonkinense
(Gagnep.) Chang & Miau,
1978.
Pentace tonkinensis
A. Chev. 1918
Parapentace tonkinensis
Gagnep. 1943, nom. inval.
Burretiodendron hsienmu
Chun & How, 1956;
Burretiodendron tonkinense
(Gagnep.) Kosterm. 1960.
Họ: Đay Tiliaceae
Bộ: Bông Malvales
Đặc
điểm nhận dạng:
Cây
gỗ lớn, cao 30 - 35m, đường kính tới 80 - 90cm. Cành non không có lông. Lá
hình trứng rộng, cỡ 10 - 12 x 7 - 10cm; mép nguyên; gân bên 5 - 7 đôi, trong đó
có 3 gân gốc; cuống lá dài 3 - 5cm. Hoa đơn tính. Hoa đực có đường kính 1,5cm.
Đài hình chuông, ở đầu xẻ 5 thuỳ sâu, dài 1,5cm. Cánh hoa 5, dài 1,3cm. Nhị
khoảng 25, xếp thành 5 bó; chỉ nhị dài 1 - 1,3cm; bao
phấn hình bầu dục, dài 3 mm. Quả khô hình 5 cạnh (giống quả Khế), tự mở, đường
kính 1,8cm.
Sinh học, sinh thái:
Ra hoa tháng 3 - 4, có quả tháng 8 -
10. Cây ưa sáng, mọc rải rác trong rừng thường xanh mưa mùa ẩm ở vùng núi đá
vôi, ở độ cao dưới 800 m, tái sinh bằng hạt, cây mạ và cây con gặp khá phổ biến
dưới tán rừng.
Phân bố:
Trong nước: Sơn La (Thuận Châu, Sông
Mã, Mộc Châu), Hà Giang, Tuyên Quang (Chiêm Hoá), Cao Bằng (Quảng Hoà, Trùng
Khánh, Hạ Lang, Thạch An), Bắc Kạn (Chợ Đồn, Ba Bể), Lạng Sơn (Hữu Liên, Bắc
Sơn), Quảng Ninh, Bắc Giang, Hoà Bình (Mai Châu, Pà Cò).
Thế giới: Trung Quốc.
Giá trị:
Gỗ quý, màu nâu đỏ, cứng, thớ thẳng,
vân đẹp, ít co rút, dùng đóng thuyền, làm bệ máy và để xây dựng; cũng thường
được dùng làm thớt, làm bệ các tượng mỹ nghệ cao cấp.
Tình trạng:
Tuy có khu phân bố rộng, nhưng bị
khai thác rất mạnh (trước đây để lấy gỗ dùng trong xây dựng và làm tà vẹt, hiện
nay dùng làm thớt chủ yếu xuất khẩu trái phép qua biên giới). Số cá thể trưởng
thành đã bị chặt phá > 50%. Tuy có ở các Khu bảo tồn thiên nhiên Pà Cò - Hang
Kia, Hữu Liên và Vườn quốc gia Ba Bể, nhưng tại những nơi đó vẫn bị chặt trộm.
Loài đang đứng trước nguy cơ bị tuyệt chủng ngoài thiên nhiên.
Phân hạng:
EN A1a - d+2c,d.
Biện pháp bảo vệ:
Loài đã được ghi trong
Sách Đỏ Việt Nam (1996) với cấp đánh giá
“sẽ nguy cấp” (Bậc V) và Danh mục Thực vật rừng, Động
vật rừng nguy cấp, quý hiếm (nhóm 2) của Nghị định số 32/2006/NĐ - CP ngày
30/3/2006 của Chính phủ để hạn chế khai thác, sử dụng vì mục đích thương
mại. Không chặt đốn những cây trưởng thành còn sót lại ở các điểm phân
bố, nhất là ở Pà Cò - Hang Kia, Hữu Liên, Ba Bể. Tìm nguồn giống trồng tại Trạm
Đa dạng sinh học Mê Linh (Vĩnh Phúc).
Tài liệu dẫn:
Sách đỏ Việt Nam năm 2007 - phần thực vật – trang 350.